Wraz z wyzwoleniem spod niemieckiej okupacji zaczęto reaktywować i organizować na nowo placówki szkolne. Najczęściej przejmowano zasady i strukturę przedwojenną. Szczególnie jeśli chodzi o typy szkół i zasady ich funkcjonowania.
Uczniowie potrzebowali podręczników. Reaktywowana drukarnia przy ul. Focha 78 (obecna ul. Głogowska) już w marcu 1945 roku w ciągu tylko dwóch tygodni wydrukowała pierwszy powojenny elementarz!! Podręcznik trafił także do okolicznych wsi, których mieszkańcy, z braku pieniędzy, płacili za niego żywnością. Marian Romala, pracownik drukarni, który rysował ilustracje do tego elementarza wspominał, że otrzymał za niego honorarium w postaci jajek i boczku. Także w marcu w błyskawicznym tempie ukazała się czytanka dla dzieci z tekstem Jana Brzozowskiego i ilustracjami także Mariana Romali.
Płacenie jedzeniem nie było niczym dziwnym, ponieważ w tamtych trudnych, powojennych dniach brakowało wszystkiego, także jedzenia.
We wspomnieniach jednej z nauczycielek z Łazarza (Szkoła 33) przeczytać można o pracy jaką musiały wykonać osoby chcące otworzyć jak najszybciej pierwszą szkołę w wyzwolonym częściowo Poznaniu (gdy na Cytadeli trwały jeszcze walki, ale Łazarz został już wyzwolony): „Nie zapomnę ryzykownych wypraw na poszukiwanie sprzętu szkolnego. W końcu dowiedzieliśmy się, że hitlerowska administracja, zamieniając dawne szkoły przy ulicy Jarochowskiego na szpital, wywiozła cały sprzęt szkolny do magazynów za willę „Flora” przy ulicy Grunwaldzkiej. Przy akompaniamencie armat dotarłyśmy do magazynów w pobliżu ZOO, skąd przenosiłyśmy do naszej szkoły ławki, tablice, stoły i krzesła. Jadwiga Witucka wynalazła gdzieś wózek, na którym przewoziłyśmy szafę. (…) Ósmego lutego z bijącym sercem, za pomocą klajstru zrobionego z mąki i wody, porozklejałyśmy na drzewach i murach wypalonych domów ręcznie wypisane plakaty, obwieszczające radosną wieść o rozpoczęciu nauki szkolnej z dniem 12 lutego i wzywające młodzież do niezwłocznego zapisywania się do szkoły. (…) Trzynastego lutego, kiedy trwały jeszcze walki o Poznań, na Łazarzu rozpoczęła się nauka. (…) Nie było książek; nauczyciele sami układali teksty i czytali je na lekcjach. Nie było zeszytów, nie było nawet wystarczającej ilości papieru. Uczniowie pisali na jakichś skrawkach, na marginesach starych gazet, na kawałkach tektury” („Pierwsza kartka w szkolnym zeszycie” Izabela Cynkówna w „Trud pierwszych dni. Poznań 1945”).
Tę pierwszą szkołę w Poznaniu, otwartą jeszcze w lutym 1945 r., w trakcie walk o Poznań, tworzyło pięć nauczycielek. Cztery z nich uczyły później w Publicznej Szkole Powszechnej Nr 11, która znalazła się, po II wojnie, przy ul. Jarochowskiego. Były to: Helena Grajek, Maria Dalkowska, Lucyna Mroczkowska, Jadwiga Witucka.
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski nadany w 1975 r. emerytowanym nauczycielkom, które pierwsze rozpoczynały pracę w Poznaniu w 1945 r.
Prawdopodobnie we wrześniu 1945 r., Publiczna Szkoła Powszechna Nr 11 rozlokowała się w budynku A (obecnie C) w kompleksie u zbiegu ulic Wyspiańskiego i Jarochowskiego na Łazarzu, dokładnie ul. Jarochowskiego 1.
Ciekawostką jest, jak możemy przeczytać w „Małej książce adresowej, spis urzędów, instytucji, przedsiębiorstw handlowych i warsztatów rzemieślniczych w Poznaniu” z 1946 r., że Szkoła Powszechna Nr 11 figuruje pod adresem Berwińskiego ¾. Ta lokalizacja szkoły była najwyraźniej brana pod uwagę, ale została ostatecznie zmieniona.
Budynki szkolne na Św. Łazarzu powstały w systemie pawilonowym w latach 1907-1914. Architektem, który je zaprojektował był Fritz Teubner (projektował też budynki przy ul. Prądzyńskiego). Powstało 5 pawilonów (A, B1, B2, C i D). W środku znajdował się rozległy dziedziniec. Do budynków przylegały ogródki. Projekt zakładał wybudowanie też sali gimnastycznej i dodatkowych dwóch pawilonów czteroklasowych, ale tego planu nie zrealizowano.
Ozdobny witraż w jednym z okien z datą upamiętniającą powstawanie szkoły
W 1929 roku odbyła się w Poznaniu Powszechna Wystawa Krajowa, która objęła swoim terenem budynki szkolne i uczące się tam dzieci musiały się przenieść w inne miejsce, a po jej zakończeniu wznowiono tam lekcje. Wybudowano wtedy budynek, który na wystawie przeznaczony był na Pawilon Ceramiki Budowlanej, a po jej zakończeniu i zaadaptowaniu stał się szkolną salą gimnastyczną.
Pawilon Ceramiki Budowlanej na Powszechnej Wystawie Krajowej 1929 r.
Ten sam budynek przerobiony na salę gimnastyczną, luty 2023 r.
Obecnie, w pawilonach tych, znajduje się Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 33 (Oddział Przedszkolny, Szkoła Podstawowa i Liceum Ogólnokształcące).
Zespół budynków wpisany został do rejestru zabytków pod nr 258 z 20.10.1984 r.
Szkoła 11, od 1945 r., zajmowała jeden z budynków istniejących ówcześnie Szkół 33 i 34, w którym zaczynała swoją działalność XIII Szkoła Żeńska.
Luty 2023 r.
Budynek szkoły przed II wojną światową
Budynek szkoły, luty 2023 r.
Tył budynku z widoczną klatką schodową, luty 2023 r.
W czerwcu 1945 r. omówiono planowane reformy oświatowe. Uzgodniono wtedy miedzy innymi, że obowiązkowa nauka w szkołach powszechnych ma trwać 8 lat.
Pierwszym powojennym kierownikiem Publicznej Szkoły Powszechnej Nr 11 został pan Władysław Uszko (lata 1945-1947), który później, w 1957 r., objął posadę dyrektora Szkoły Podstawowej nr 71 w Poznaniu (na emeryturę przeszedł w roku 1969).
1945 r.
Pieczęć szkoły lata 40.
W roku szkolnym 1947/48 kierownikiem szkoły został pan W. Pietrzak, a następnie od roku szkolnego 1950/51 – pani Maria Palkiszówna (nauczycielka geografii, wcześniej, od września 1935 do 1950 r., kierownik Szkoły Powszechnej Nr 28 na Wildzie przy ul. Prądzyńskiego razem ze Szkołą 11).
Pani Palkiszówna była przed wojną członkinią zarządu Zrzeszenia Polskich Nauczycieli Geografii Koła – Poznań.
Jako kierownik Szkoły 28 spisywała najważniejsze wydarzenia z życia szkoły w kronice. Są o tyle ważne, ponieważ w tym kompleksie budynków znajdowała się także Szkoła 11. Przeczytać można jej wspomnienia z 1939 r. i czasu powojennego. Pani Palkiszówna pisała, że 6 października musiała oddać klucze do szkoły wyznaczonemu przez Niemców pracownikowi Kuratorium. „Odruchowo” zabrała tylko kronikę szkoły, dzięki czemu, jak można się domyślać, kronika SP 28 ocalała. Co stało się z kroniką Szkoły 11 z czasów przedwojennych, nie wiadomo. Pani Palkiszówna została przez Niemców skierowana jako nauczycielka na Główną. Potem, 11 grudnia, została wywieziona do obozu na Głównej i stamtąd transportem daleko poza granice Wielkopolski. Wróciła po wojnie do Poznania i 10 marca 1945 r. oddała kronikę. Objęła wtedy ponownie stanowisko kierownika szkoły 30 (taki numer nadano po wojnie szkole 28). Wspomnienia te napisała 15 marca 1945 r. na końcu kroniki SP 28.
Zastępcą kierownika Szkoły 11 Marii Palkiszówny była (do roku szkolnego 1959/60) pani Maria Wiśniewska.
Z uwagi na to, że jeszcze w latach 50-tych nie było szkoły na starym Grunwaldzie, uczniowie z tych terenów przypisani byli do Szkoły Nr 11 na Łazarzu. Jak podawała Kronika Miasta Poznania z 1976 r. w roku szkolnym 1955/56 Szkoła Nr 11 z ul. Jarochowskiego 1 była wśród jedenastu szkół w Poznaniu, w których były najtrudniejsze warunki pod względem liczby uczniów. Do szkoły uczęszczało 1029 uczniów, było tam 10 izb lekcyjnych, 22 odziały klasowe, co oznaczało, że na jedną izbę przypadało 102,9 uczniów! Wymagało to prowadzenia lekcji na przeszło dwie zmiany (2,20). Żeby nie dopuścić do nauki do późnych godzin wieczornych skrócono lekcję do 40 min. i ograniczono przerwy między lekcjami.
Jak wspomina absolwentka szkoły uczęszczająca do niej w latach 1955 -1961:
„W klasie było nas, uczniów i uczennic 56 (moje świadectwo z klasy I ma nr 50 a nazwisko panieńskie zaczynało się na literę T). W następnych latach nasza klasa była już mniej liczna; wnoszę to z nr moich kolejnych świadectw oraz zdjęć klasowych (kl. II – nr 48, kl. III – nr 21, kl. IV – nr 19, kl. V – nr 17, kl. VI – nr 15). Do naszej szkoły uczęszczały dzieci z Łazarza i Grunwaldu. Na Grunwaldzie rejon sięgał przynajmniej do ulicy Grochowskiej. W roku 1961 dzieci mieszkające w rejonie ulic Ostroroga i Zakręt, zostały przeniesione do nowo wybudowanej Szkoły Podstawowej nr 76 przy ulicy Sierakowskiej.”
W roku szkolnym 1960/61 zastępcą kierownika została pani Romana Szweda (nauczycielka biologii), która następnie na jeden rok w 1962 r. zastąpiła Marię Palkiszównę (po jej odejściu) na stanowisku kierownika szkoły.
Ze wspomnień absolwentki szkoły 11 z Jarochowskiego uczącej się tam w latach 1959-1965:
„Uczennice i uczniowie nosili fartuszki i koszulki z granatowego materiału przypominającego podszewkę, z białymi kołnierzykami. Na lewej ręce, na wysokości łokcia musiała być naszyta tarcza szkolna. Naszywało się ją na fartuszkach i okryciach wierzchnich. Tarcza była granatowa, w odróżnieniu od ciemno czerwonych tarcz licealistów.”
Haftowana ręcznie tarcza Szkoły 11 przy ul. Jarochowskiego 1
„W piątej klasie wychowawstwo przejęła Pani Helena Grajkowa. Była cudowną kobietą, kochającą dzieci i swoją pracę. Była matką chyba czwórki dzieci i dokładnie wiedziała jak z nami postępować, aby odnieść sukcesy w wychowaniu i kształceniu. Była matematyczką. Tego trudnego przedmiotu uczyła w taki sposób, że nawet ja, kompletna matematyczna noga w następnych szkolnych latach, kończąc szkołę podstawową byłam pewna, że zostanę matematyczką. Metoda wychowywania stosowana przez Panią Grajkową była prosta – dzieci należy chwalić, zachęcać, mówić im, że są świetne i będą jeszcze lepsze. Nasza klasa nie była wychowawczo łatwa. Z tej zbieraniny różnych środowiskowo dzieci, Pani Grajkowa potrafiła dobrym słowem, zaufaniem i życzliwością stworzyć zdyscyplinowaną, zgraną, przyjaźniącą się, radosną gromadę szczęśliwych dzieci. Z dzisiejszej perspektywy był to jakiś fenomen.”
„W szkole dużo się działo. Były tak zwane kółka: przyrodnicze prowadzone przez Panią Szwedę, działał chór, uczyliśmy się na zajęciach dodatkowych języka niemieckiego, chodziliśmy na SKS – zajęcia sportowe. Latem były wycieczki np. Szlakiem Piastowskim. Pamiętam, że szkoła opłacała koszty wycieczek dzieciom, których nie było stać na wyjazd. Kiedy nastawały upalne dni wyjeżdżaliśmy nad jezioro – chyba nad Rusałkę. Moją ukochaną szkołę wspominam jako przyjazne, otwarte dla wszystkich szczęśliwe miejsce szczęśliwych ludzi.”
W roku 1961 nazwę – Publiczna Szkoła Powszechna Nr 11 zmieniono na: Szkoła Podstawowa Nr 11.
W roku szkolnym 1963/64 kierownikiem szkoły został pan Wojciech Banasiewicz (nauczyciel historii), który później, w latach 1976-1987, związany był z Liceum im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu (od 1976 r. zastępca dyrektora, a w latach 1981-1987 dyrektor tego liceum).
Kadrę nauczycielską w Publicznej Szkole Powszechnej Nr 11 i (po zmianie nazwy) w Szkole Podstawowej Nr 11 przy ul. Jarochowskiego tworzyli:
– p. Helena Grajek (matematyka, od 1945/46 do 13.07.1965, jedna z pięciu nauczycielek tworzących szkołę w 1945 r., odznaczenia: 1965 r. – Odznaka Honorowa Miasta Poznania, 1968 r. – Srebrny Krzyż Zasługi, 1975 r. – Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski),
– p. Jadwiga Witucka (religia, od 1945/46, jedna z pięciu nauczycielek tworzących szkołę w 1945 r., odznaczona: 1975 r. – Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski),
– p. Lucyna Mroczkowska (od 1945/46, jedna z pięciu nauczycielek tworzących szkołę w 1945 r., odznaczona: 1975 r. – Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski),
– p. Maria Dalkowska (od 1945/46, jedna z pięciu nauczycielek tworzących szkołę w 1945 r., odznaczona: 1975 r. – Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski),
– P. Frakonska (od 1945/46),
– p. Szule (od 1945/46),
– p. Gromadziński (od 1945/46),
– p. H. Kitka (od 1946/47, przed II wojną był nauczycielem w szkole na Wildzie przy ul. Prądzyńskiego),
– p. W. Szczepański (1946/47),
– p. A. Dalkowiak (od 1946/47),
– p. Kuruśkiewicz (od 1946/47),
– p. Biłozorowa (od 1946/47),
– p. Pelagia Nowaczyk (muzyka, opiekunka chóru szkolnego, zastępca kierownika od 1963 do 1964 r., w 1960 r. nagrodzona Honorową Odznaką Miasta Poznania),
– p. Rydowska,
– p. Ewa Sromala (j. polski),
– p. Z. Skrzypczak (prace ręczne, od 1949/50),
– p. Romana Szweda (biologia, od 1950/51, zastępczyni kierownika szkoły od 1960/61, kierowniczka szkoły w 1961/62),
– p. Maria Wiśniewska (j. polski, od 1951/52, zastępczyni kierownika 1951-1960),
– p. Janina Ertner-Przykucka (historia),
– p. Maria Gorgosz (nauczycielka kl. I-IV),
– p. Gritzmacher (j. polski),
– p. Walentyna Krokowicz,
– p. Maria Janicka,
– p. Janina Wilthzmann,
– p. Kozłowska (fizyka, chemia),
– p. Skibińska (od 1954/55),
– p. Maria Czerniejewska (j. polski, od 1955/56),
– p. Barbara Winkiel,
– p. Plewa (prace ręczne),
– p. Helena Wolna (j. polski),
– p. Zofia Grzełmachorowa,
– p. Longina Karpińska,
– p. Danuta Gerlach,
-p. Maria Czerwińska,
– p. Jadwiga Włodarczyk,
– p. Danuta Horowa (geografia),
– p. Krystyna Koludo (kaligrafia),
– p. Jadwiga Hajnowicz,
– p. Danuta Gawełek,
– p. Przybylski,
– p. Wojciech Banasiewicz (historia, od 1963/64).
Relacja ze zjazdu absolwentów Szkoły Nr 11 z lat 1955 – 1961 25 maja 2023 r.
Zdjęcia ze zbiorów p. H. Grajek:
Klasa pani Heleny Grajek, 1946 r.
Klasa pani Marii Dalkowskiej, 1947 r.
1953 r.
Lata 50.
Klasa IV a 1959 r., uroczystość wręczenia nagrody za prowadzenie SKO (Szkolnej Kasy Oszczędności)
Klasa III b pani Marii Czerwińskiej, 1958 r.
Klasa IV b pani Marii Czerwińskiej, 1959 r.
Klasa pani Marii Czerwińskiej, w głębi kierownik szkoły – pani Maria Palkiszówna
Grono pedagogiczne lata 50.
Zdjęcia ze zbiorów p. E. Jakubowskiej:
Klasa I a 1956 r.
Klasa III a 1958 r.
Klasa IV a 1959 r., uroczystość wręczenia nagrody za prowadzenie SKO (Szkolnej Kasy Oszczędności)
Klasa V a 1960 r.
Klasa V a na wycieczce do Ojcowa i Pieskowej Skały
Klasa VI a 1961 r.
Klasa VII a 1962 r.
Zdjęcie ze zbiorów p. K. Gosienieckiej:
Publiczna Szkoła Powszechna Nr 11, a potem (po zmianie nazw szkół) Szkoła Podstawowa Nr 11 działała przy ul. Jarochowskiego 1 przez 23 lata, do 1968 r. Szkołę przeniesiono na ul. Świt 25, ponieważ na ul. Jarochowskiego działały trzy szkoły (11, 33 i 34) i w każda z nich posiadała bardzo dużą liczbę uczniów.
Serdeczne podziękowania składamy Panu dyrektorowi Zespołu Szkół Ogólnokształcących nr 33 przy ul. Wyspiańskiego w Poznaniu, pani Hannie Grajek-Jasaszwili (córce pani Heleny Grajek – nauczycielki z SP 11 w latach 1945-65) oraz absolwentom SP 11 przy ul. Jarochowskiego – szczególnie pani Ewie Jakubowskiej i pani Katarzynie Gosienieckiej za pomoc w zbieraniu materiałów.