Szkoła Podstawowa nr 11 im. gen. Dezyderego Chłapowskiego w Poznaniu

Szkoła XI na Wildzie (lata od 1900 do 1939)

Dni
Godzin
Minut
Sekund

Do końca roku :)

Jak wynika z Kroniki wildeckiej szkoły (dotyczy lat 1873-1923) pierwszy budynek szkolny na Wildzie zbudowany został w 1823 roku przy obecnej ul. Dolna Wilda (dawny nr 30), między obecnymi ulicami św. Jerzego i Krzyżową. Była to zwykła wiejska chata, kryta strzechą, a na podwórzu stała stajnia i stodoła. W latach 70-tych XIX wieku budynek był w fatalnym stanie i w związku z tym oraz z wzrastającą liczbą uczniów (w 1873 r. było 163 uczniów) dozór szkolny podjął decyzję o budowie nowej szkoły.

Budowa rozpoczęła się 17 lipca 1877 r. przy obecnej ul. Górna Wilda 125/127 (na narożniku ul. Św. Jerzego) i już 17 listopada tego roku dzieci mogły tam rozpocząć naukę. W budynku były dwie izby i dwa mieszkania dla nauczycieli. Na podwórzu były: stajnia z wozownią, toalety i chlew. Jeden z nauczycieli, Jan Nepomucen Dalkowski, na własny koszt założył ogród i upiększył teren wokół szkoły.  Chociaż szkoła ta była większa niż poprzednia, nie było tam nadal wystarczająco dużo miejsca dla wzrastającej ciągle liczby dzieci (w 1877 r. było 235 dzieci, czyli na jedną izbę lekcyjną o wielkości 90 m2 przypadało ponad 100 uczniów!). W 1881 r. uczyło się tam w trzech klasach 255 uczniów, czyli w jednej klasie 85 uczniów – zatrudnionych było tylko dwóch nauczycieli. W latach 80-tych XIX wieku dobudowano boczne skrzydło i liczba uczniów na jedną izbę spadła do i tak dużej liczby – 80.

W pierwszych latach działania szkoły uczono tylko czytania, pisania, rachowania i religii. W wyniku reform w 1871 r. nastąpiły zmiany w programie nauczania – zaktualizowano treści dotychczasowych przedmiotów i dodano gimnastykę i prace ręczne. Kolejna reforma z 1872 roku zmieniła dotychczasowy sposób nauczania, zakres przedmiotów i limit godzin. Każdy uczeń musiał mieć podręczniki, tabliczkę łupkową z gąbką i rysikiem, zeszyty i przybory geometryczne. Jednak podręczniki w poznańskich szkołach elementarnych wprowadzono z opóźnieniem, dopiero w 1880 r.

W gminnych aktach szkoła wildecka figurowała jako „szkoła katolicka” i zgodnie z ówczesnymi przepisami językiem wykładowym w tego typu szkołach był język polski. Mimo że w początkowych latach funkcjonowania szkoły (1836 r.) prawie wszyscy mieszkańcy terenów wildeckich byli narodowości niemieckiej (Bambrzy) i w powszechnym użyciu był język niemiecki, zajęcia w szkole odbywały się po polsku (wśród 65 uczniów było tylko 9 Polaków). Jednak z czasem zaborca wprowadzał kolejne rozporządzenia ograniczające naukę w języku polskim i w 1873 r. językiem wykładowym był już niemiecki, a tylko religia była w języku polskim.

W ówczesnych pruskich szkołach rok szkolny zaczynał się w drugiej połowie marca lub w połowie kwietnia (w zależności od tego jak w danym roku przypadały Święta Wielkanocne, które wyznaczały początek i koniec zajęć).

Kiedy w 1889 r. połączono Górną i Dolną Wildę w jedną gminę, do miejscowej szkoły uczęszczało 450 dzieci. Budynek okazał się znowu zbyt mały i podjęto decyzję o jego powiększeniu przez dobudowanie dwóch klas. Nie poprawiło to sytuacji z uwagi na ciągle rosnącą liczbę uczniów (w 1894 r. – 672, w 1896 r. – 905). Chwilowym rozwiązaniem było wynajmowanie pomieszczeń od mieszkańców Wildy. W tamtym czasie rektorem (dyrektorem) szkoły był Seweryn Sulek (kierownik szkoły od 1886 r.).

W momencie kiedy liczba uczniów osiągnęła 1063 (w 1898 r.) na jedną izbę lekcyjną przypadało 66 dzieci. 6 listopada 1899 r. oddano do użytku nowy, trzypiętrowy budynek szkolny przy ul. Bergera – Bergerplatz (obecnie pl. M. Skłodowskiej-Curie 1) zaprojektowany w stylu gotyckim przez architekta F. Adolfa Bindera (profesora poznańskiej szkoły budowlanej, mieszkańca Wildy). Szkoła ta zbudowana została w bardzo szybkim tempie – kamień węgielny pod jej budowę położono 7 lipca 1898 r.

Szkoła na Wildzie posiadała 23 izby lekcyjne, gabinet rektora, dwa pokoje nauczycielskie, mieszkanie woźnego, a w piwnicach dwa pomieszczenia kąpielowe. Sale były przestronne i dobrze oświetlone, stały w nich nowoczesne ławki. W każdej sali była duża szafa, dwie tablice i na podwyższeniu – pulpit nauczyciela. Powierzchnia sal wynosiła 60 m2 i, zgodnie z przepisami, była przewidziana dla 60 uczniów. Przed szkołą stanęła neogotycka fontanna.

Luty 2023 r.

Szkoła nie była koedukacyjna, budynek podzielony został na dwie części, dla chłopców i dla dziewcząt, z niezależnymi klatkami schodowymi w każdym ze skrzydeł.  W momencie otwarcia szkoły toalety znajdowały się poza budynkiem, dopiero po 1916 roku znalazły się w budynku szkoły.

Budynek przy pl. Marii Skłodowskiej-Curie znajduje się w rejestrze zabytków miasta Poznania – nr rej. 327 z 29.10.1991.

Otwarcie szkoły było bardzo uroczyste. Zaproszono 64 znamienitych gości: przedstawicieli władz Poznania, miejskich oficjeli, duchownych, rzemieślników zatrudnionych przy budowie szkoły, znaczących mieszkańców Wildy i nauczycieli. Pochód niemal 1000 dzieci wyruszył sprzed dawnego budynku szkoły na ówczesny pl. Bergera. Na czele pochodu szli uczniowie ze sztandarem szkolnym i 20-osobowa orkiestra wojskowa 20. Pułku Artylerii Polowej. Po przekazaniu kluczy do szkoły kierownikowi Sewerynowi Sulkowi, który otworzył drzwi do budynku, architekt Binder oprowadził gości. Po zwiedzaniu  goście udali się na obiad do restauracji Wedekinda. Dla uczniów zorganizowano zabawę i poczęstunek (kawa zbożowa i placek). Wieczorem goście udali się do restauracji Rinscha, w której obejrzeli „żywy obraz” o otwarciu szkoły. Po zmroku budynek został podświetlony.

Na drugi dzień rozpoczęła się nauka na dwie zmiany – od 9.00 do 11.00 i od 13.00 do 16.00, z wyjątkiem śród i sobót. W tamtym czasie liczba uczniów przypadających na jedną salę wynosiła już znacznie mniej, bo 49 dzieci.

Pracowało wtedy siedmioro nauczycieli: Conrad Boodstein, Max Dinter, Józef Gacek, Emilia Frick (pierwsza nauczycielka na Wildzie), Otto Lindner, Franz Walther i kierownik Seweryn Sulek.

W I półroczu 1899 r. w szkole było 1132 dzieci, 22 klasy, 23 sale lekcyjne i 19 nauczycieli. W II półroczu tego roku: 1197 dzieci, 24 klasy, 23 sale lekcyjne i 22 nauczycieli.

W 1900 r., w momencie przyłączenia gminy wildeckiej do Poznania, włączono tę szkołę w poznański system oświatowy i oficjalnie nazwano ją XI Szkołą Miejską (w tamtym czasie numery szkół pisano cyframi rzymskimi).

Pierwszym kierownikiem szkoły został pan Seweryn Sulek, któremu wtedy nadano zaszczytny tytuł rektora.

Do Szkoły XI uczęszczały także dzieci z przyłączonego w tym samym roku do Poznania Św. Łazarza.

Rok później, czyli w 1901 r., w związku z rozwojem dzielnicy i rosnącą stale liczbą dzieci, placówkę podzielono na XI Szkołę Miejską dla Chłopców i XII dla Dziewcząt. Szkołą XI kierował rektor Albert Reger, kierownictwo w XII przejął Seweryn Sulek. Obie szkoły działały w jednym budynku.

W zapisach w Kronice wildeckiej znajdują się wzmianki o wydarzeniach z życia szkoły. Np. o odwoływaniu lekcji w związku z kwaterowaniem w budynku szkolnym żołnierzy pruskich przybywających na manewry z powodu Dni Cesarskich w Poznaniu – cesarz Wilhelm II przyjeżdżał do Poznania w latach 1902, 1910 i 1913. Uczniowie zawsze stali na trasie przejazdu cesarza i wiwatowali na jego cześć.

Innym (krótkim) zapisem jest wspomnienie strajku szkolnego polskich uczniów rozpoczętego 23 października 1906 r.

Jeden z jego uczestników, Stanisław Podeszwa, wspominał: „rektor szkoły wildeckiej, Reger, próbował mnie nakłonić do zaniechania strajku. Obiecując mi wszystkie książki szkolne, zeszyty, ołówki itp. Gdy jednak oświadczyłem, że dalej będę strajkował, wygrażał mi trzciną, pienił się, wynajdował różne usterki i groził zatrzymaniem promocji, jednak bezskutecznie. Strajk nie trwał na Wildzie długo. Kto był inicjatorem strajku, nie wiadomo” („Małgorzata Mrugalska-Banaszak „Wilda w czterech odsłonach”).

 Z czasem budynek przy Bergera okazał się za ciasny i Szkołę XI  w 1911 r. przeniesiono do budynku przy ul. Gneisenaustrasse  – nazwa od nazwiska pruskiego feldmarszałka Augusta Wilhelma Antona Neidhardta von Gneisenau (obecnie ul. Ignacego Prądzyńskiego 53 nadana 12 kwietnia 1920 r.).

Szkoła powstała w systemie pawilonowym (kompleks kilku budynków) w latach 1907 – 1911. Budynki te zaprojektowane zostały przez architekta miejskiego Fritza Teubnera (przy współpracy architekta Waldmanna) z nawiązaniem do renesansu i baroku, z modernistycznymi dążeniami. Kompleks miał układ symetryczny, naprzeciwko siebie miały stanąć po trzy pawilony ustawione wzdłuż każdego boku. Zaprojektowana została także aleja drzew mająca dzielić kompleks na część dla chłopców i dziewczynek. Udało się jednak wybudować tylko jedną część (dla chłopców), która składała się z: gmachu głównego, dwóch pawilonów z izbami klasowymi i świetnie wyposażonej sali gimnastycznej z łaźnią. Powstał też budynek, który służyć miał jako mieszkanie woźnego.  

Luty 2023 r. (budynek C po renowacji)

Luty 2023 r. (budynek B)

Data rozpoczęcia budowy budynków szkolnych i sygnatura architekta Fritza Teubnera

Charakterystycznym motywem występującym we wszystkich budynkach są mozaiki znajdujące się między oknami.

W 1911 r. do szkoły uczęszczało 1351 chłopców rozdzielonych w 26 oddziałach, a zatrudnionych było 15 nauczycieli.

Najprawdopodobniej jedyny zachowany dokument XI szkoły na Wildzie (XI Volksschule)

Jednym z nauczycieli w tamtym okresie był Conrad Boodstein, który pracował w Szkole XI prawdopodobnie do 1919 roku. W 1910 roku pracę rozpoczął inny nauczyciel, Franz Matschewsky. W tych latach uczył także nauczyciel o nazwisku Dworczyk.

W momencie wybuchu I wojny światowej, latem 1914 r., wielu nauczycieli niemieckich zostało zmobilizowanych do wojska. Nastąpiły wtedy trudności z prowadzeniem zajęć z powodu braku kadry nauczycielskiej.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w Kronice wildeckiej na rok szkolny 1919/20 widnieje pierwszy zapis po polsku: „Nareszcie mamy te dawno upragnione, wyczekiwane polskie szkoły!”.

W pierwszym roku szkolnym w niepodległej Polsce (1919 r.) dokonano rozdziału szkół na polskie i niemieckie. XI Szkołę przy ul. Prądzyńskiego przeznaczono dla wszystkich dzieci niemieckich (XI Volksschule) i jej rektorem został mianowany pan Rauer.

Wcześniej, 14 grudnia 1918 r., przywrócona została nauka religii w języku polskim, a z polskich szkół zwalniano niemieckich nauczycieli i na ich miejsce zatrudniano Polaków.

W 1919 roku ponownie połączono Szkołę XI dla Chłopców i XII dla Dziewcząt, ale tylko na jeden rok szkolny.

1 kwietnia 1919 r. nastąpiło zawieszenie zajęć we wszystkich poznańskich szkołach z powodu epidemii tyfusu plamistego i zarządzenia dezynfekcji we wszystkich pomieszczeniach szkolnych.

W 1921 roku ponownie przywrócono podział szkół ze względu na płeć.

W roku szkolnym 1920/21 w związku ze stale rosnącą liczbą dzieci polskich na Wildzie (i zmniejszaniem się liczby dzieci niemieckich) także chłopców narodowości polskiej umieszczono w XI Szkole przy ul. Prądzyńskiego.  

W 1920 roku zmieniono nazwę szkół z „elementarnych (ludowych)” na „powszechne”. Ustalono też, że będą one 7-klasowe. Dzieci rozpoczynały naukę od 7 roku życia, a nie jak wcześniej od 6. Jeszcze w 1920 r. rok szkolny rozpoczynano w maju, ale już od kolejnego roku szkolnego – od 1 września. W 1921 roku wprowadzono „konferencje wywiadowcze dla rodziców”, czyli wywiadówki. Nastąpiły zmiany w programie nauczania – w szkołach najniższych było: 8 lekcji j. polskiego, 4 – rachunków i geometrii, 4 – religii, 1 lekcja śpiewu i gimnastyki – łącznie 18 godzin w tygodniu.

Tradycją w szkołach (także w XI) stało się urządzanie „Wieczornic” dla rodziców, gdzie można było obejrzeć i wysłuchać występów uczniów, wziąć udział w zbiórkach i kiermaszach charytatywnych, degustować wypieki.  

W 1927 roku Szkoła Powszechna XI z niemieckiej staje się szkołą polską.

Kierownikiem szkoły zostaje pan Kazimierz Barlik.  

W „Roczniku Szkolnictwa w Wielkopolsce 1928” przeczytać można artykuł napisany przez p. Barlika pt. „Muzeum szkolne w Poznaniu”, w którym pisze o powstaniu muzeum w szkole nr 11 na Wildzie. Miało ono gromadzić przybory naukowe: mapy, tablice, instrumenty do nauki matematyki, fizyki.  Barlik pisał: „Okazy ściśle przystosowane do potrzeb szkolnictwa polskiego, będą zrobione z polskiego surowca i w polskich zakładach przemysłowych”. 

Jak podaje Kronika Poznania z 1929 roku XI. Szkoła Powszechna posiadała 25 sal, 29 klas, uczęszczało do niej 1348 uczniów i pracowało 30 nauczycieli.

Wraz ze zwiększającą się ciągle liczbą uczniów od 1930 roku w budynku przy ul. Prądzyńskiego 53 oprócz Szkoły XI funkcjonować zaczęła nowo utworzona Szkoła nr XXV (działa tam do dziś – Szkoła Podstawowa nr 25 im. Bohaterów Monte Cassino).

W kronice Szkoły Powszechnej 25 przeczytać można wpis: „Okres przedwojenny: W Poznaniu na Wildzie przy ul. Gen. Prądzyńskiego 53 w czterech wygodnych, nowoczesnych pawilonach znajdowała się od r. 1919 XI Szkoła Powszechna w 27 izbach szkolnych, jednej wielkiej sali gimnastycznej i innych wygodnych ubikacjach. W r. 1933 podzielono XI szkołę na 2 samodzielne szkoły: XI szkoła zatrzymała pawilon D o 5 izbach i pawilon B o 7 izbach szkolnych, zaś nowo otwarta XXV Szkoła Powszechna otrzymała 15 sal lekcyjnych czyli cały pawilon C. Sala gimnastyczna, łazienki w pawilonie A pozostały do wspólnego użytku.”

Z „Dziennika Urzędowego Kuratorjum Okręgu Szkolnego Poznańskiego” z lat 30-tych możemy się dowiedzieć, że w XI Szkole Powszechnej w Poznaniu pracowali nauczyciele: Tomasz Droszcz, Elżbieta Huchówna i Helena Jelińska.

Również w Dzienniku Urzędowym z 1933 r. znalazło się postanowienie Ministra Wyznań Religijnych i Oświeceni Publicznego w sprawie wprowadzenia tarcz szkolnych z wyhaftowanymi numerami szkół. Barwę tarczy  – „błękit nieba” używać miały klasy I-VII i gimnazjum. 

Od 1 września 1935 r. w szkole na Wildzie zlikwidowano podział szkół na dziewczęce i chłopięce. 

W czasopiśmie „Nasza gazetka: pisemko dzieci szkół powszechnych w Poznaniu” przeczytać możemy o różnych sukcesach uczniów ze Szkoły Powszechnej Nr 11 z lat 30-tych (przedmiotowych, sportowych).

Po I wojnie światowej zachowano w szkołach wiele dawnych zwyczajów. Kontynuowano profilaktyczne badania lekarskie i szczepienia wśród uczniów (na Wildzie uczniami opiekował się – dr Emilian Smoliński). Organizowano wycieczki szkolne – do „ogródków restauracyjnych” przy Drodze Dębińskiej, do Dębiny, na Maltę i do Kobylepola, a także za Poznań, najczęściej do Puszczykowa. Nowością były wyjścia na „przedstawienie kinematograficzne”, czyli do kina, najczęściej „Apollo”. Chodzono także cyklicznie na wystawy: antyalkoholową i robótek ręcznych. W szkołach działały „schroniska szkolne”, czyli obecne świetlice. W godzinach popołudniowych uczniowie odrabiali lekcje, czytali, zajmowali się pracami ręcznymi. Najbiedniejsi mogli w szkole zjeść posiłek opłacany przez Magistrat (zupa, chleb ze smalcem lub z marmoladą, kawa zbożowa).

Zespół szkolny przy ul. Prądzyńskiego 53 został wpisany do Rejestru Zabytków Nieruchomych w woj. wielkopolskim – nr rej. 259 z 20.10.1984 r.

Informacje pochodzą z: Kronika Miasta Poznania „Pensje, Gimnazja, Licea” 2001 r. rozdz. „O wildeckiej szkole. Kronikarski zapis z lat 1873-1923” Magdalena Mrugalska-Banaszak, „Wilda w czterech odsłonach” Magdalena Mrugalska-Banaszak.

Serdeczne podziękowania składamy pani dr Magdalenie Mrugalskiej-Banaszak (kustosz Muzeum Historii Miasta Poznania w ratuszu) oraz Pani dyrektor Szkoły Podstawowej nr 25 przy ul. Prądzyńskiego za pomoc w zbieraniu materiałów.

Dane kontaktowe

Szkoła Podstawowa nr 11 w Poznaniu
os. Wichrowe Wzgórze 119
61-699 Poznań
tel.(fax): (61) 823-04-31

Skip to content